Beeldende kunst

De fotografe Anno van der Heide woont en werkt sinds 1979 in Amsterdam. Ze is geboren in Sleen (1951), een romantisch boerendorp in Drenthe, met een hoefsmid, klompenmaker, molen, gemeentehuis, lagere school, voetbalveld en een brink waar koeien en schapen graasden. Vanaf 1974 begon ze haar loopbaan als autonoom beeldend kunstenaar, na een opleiding aan de vrije afdeling van Academie voor Beeldende Kunsten Minerva in Groningen. Tot 1986 maakte ze vooral kleurige schilderijen, collages, installaties, theaterdecors, illustraties, cartoons en striptekeningen. De abstracte schilderijen zijn veelal gebaseerd op muziek.
Ook politiek was en is een belangrijke inspiratiebron.

Foto’s en muziek

Fotografie stond in eerste instantie in dienst van haar beeldende werk. Soms letterlijk door foto’s in collages te verwerken. Tot 1994, toen ze haar eerste journalistieke opdrachten in Afrika kreeg, maakte ze foto’s voor theater- of muziekproducties. Bijvoorbeeld voor de new wave band The Clapcats (1981-82), die zij samen met zangeres Margaritha ‘d Amore had opgericht en waarin zij toetsenist was.

 

Multidisciplinair

Vanaf het begin experimenteerde ze met de combinatie van beeld, geluid en tekst.
De installatie “De orgelman en zijn hondje Fikkie” (1974) bestaat uit een groot olieverfschilderij met het portret van een man, wiens polyester handen boven het toetsenbord van een harmonium zweven. Het orgel is bespeelbaar: in de buik van het hondje Fikkie zit een stofzuiger waarmee het harmonium wordt aangedreven. De installatie is tegelijkertijd speels en somber: de geschilderde bommenwerpers boven de rieten hutjes in het hoofd van de orgelspeler verwijzen naar de Vietnam oorlog.

In Groningen had ze een atelier boven de studio van musicus en componist Harry de Wit. De gehorigheid van het oude pakhuis werkte inspirerend, samen met Harry de Wit maakte ze een compositie van fabrieksgeluiden, pianosnaren, saxofoons, piepschuim, metalen platen en percussie-instrumenten. Deze geluidstapes verwerkte ze in een installatie over milieuvervuiling in het Eemsmondgebied en in een performance met vuur en geluid (1984) in theater de Meervaart in Amsterdam.

Beeldbewerking

In 1988 begon ze met de eerste Nederlandse opleiding voor computeranimaties en beeldbewerking. Met dat laatste bleek ze in Nederland haar tijd ver vooruit: het Fonds voor de Kunst weigerde haar werk, met de opmerking dat op een computer bewerkte tekeningen niet onder het hoofdstuk kunst vielen. En gemanipuleerde foto’s al helemaal niet, want fotografie behoorde in geen enkel geval tot de kunst. Dat was techniek. Op de oude Amiga computers kon je zonder harde schijf een animatie van enkele seconden maken. Een iets langere animatiefilm kwam neer op programmeren. Anno vond dat veel te technisch, haatte het stilzitten achter computers en veranderde van studierichting. Opnieuw koos ze fotografie als bijvak. En in 1992 studeerde ze af als regisseur en scenarioschrijver voor non-fictie film.

Non-fictie

“Ik vind film en fotografie bij uitstek geschikte media om de werkelijkheid te registreren,” zegt ze daarover. “En die is vaak erg onvoorspelbaar en vreemd.”
Vanuit haar schildersachtergrond was spelen met beeld en kleur een vanzelfsprekendheid. Ze schreef haar eindscriptie over de ethiek van beeldmanipulaties in fotografie en documentairefilms, een discussie die nog steeds wordt gevoerd. Volgens Anno kun je heel goed beeldmanipulaties toepassen, mits functioneel en voor de kijker duidelijk zichtbaar, zodat de geloofwaardigheid van de werkelijkheid niet wordt aangetast.

 

Beeldmanipulaties in documentaire en non-fictiefilms

Ze maakte verschillende opdrachtfilms over gehandicapten, waarin ze experimenteerde met de beeldende mogelijkheden van videomontage. In haar eerste korte film liet ze een gehandicapte jonge vrouw in een rolstoel door Amsterdam rijden. Telkens als de vrouw een obstakel tegenkwam, verscheen er een getekende muur in beeld. Dat was in 1990, Anno maakte de vergelijking van de obstakels die rolstoelgebruikers dwarsbomen met de val van de Berlijnse muur. Door de eerste gaten die in De Muur vielen, liet ze een groep rolstoelgebruikers vanuit Oost- naar West-Berlijn rijden. De Oost-Duitse vopo’s vonden dat ongehoord want in het voormalige Oost-Duitsland werden gehandicapte mensen weggestopt. Voor een andere opdrachtfilm schreef Anno zelf de muziek, die werd uitgevoerd door de band What Fun! bekend door hun hit The right side won.
In 1992 won ze twee prijzen van de IKON en de Groningse omroep OOG met documentairescenario’s waarin ze beeldbewerkingen had verwerkt. Documentaireproducenten waren echter niet gecharmeerd van eindmontage op video, bovendien begon één scenario met een animatie. Nu monteert bijna elke documentairemaker zijn films op video en in 2009 kijkt niemand in documentaireland nog vreemd op van een korte animatie: op festivals verschijnen prachtige, volledig geanimeerde documentairefilms.

Journalistiek

Intussen zat Anno van der Heide niet stil. De stap van documentairescenario’s naar de journalistiek was klein en vanaf 1993 begon ze voor publiekstijdschriften interviews te schrijven. Haar eerste reportage “Het Poolse Bruidje” werd een co-productie met schrijfster Annejet van der Zijl, toen redacteur bij HP/De Tijd.
“Je schrijft in de stijl van een filmscenario,” was haar vrolijke commentaar. Annejet herschreef het “script” tot een lopend tijdschriftverhaal.

In 1994 volgde een opdracht voor een reisgids over Kenia, Tanzania en Uganda. Anno vond het onbegrijpelijk dat de pers helemaal niets meer berichtte over het lot van de vele honderdduizenden Hutu’s en Tutsi’s, die een half jaar tevoren de burgeroorlog in Burundi waren ontvlucht en bezocht in Tanzania de Burundische vluchtelingenkampen.
De reportage hierover was de eerste van een reeks buitenlandartikelen, waarbij ze meestal zelf de foto’s maakte.

Tien jaar werkte ze vooral als freelance journaliste. “Het maakt me niet uit in welke techniek ik werk,” zegt Anno. “Het gaat erom wat ik wil uitdrukken.”
Anno houdt van de vrijheid van de buitenlandjournalistiek en ziet een duidelijke relatie tussen haar sociale reportages en vroegere maatschappijkritische prenten. Ze blijft altijd lang weg om autonome foto’s te kunnen maken.

Fotografie

Op reis ontdekte ze de kracht van de fotografie, fotograferen werd steeds belangrijker voor haar. In 2001 had ze een reeks gesubsidieerde tentoonstellingen met een overzicht van haar Afrikaanse foto’s en sinds 2008 richt ze zich volledig op de fotografie. In dat jaar maakte ze in Sevilla uitgebreide fotoseries van Semana Santa en de Feria de Abril, de aprilfeesten. Mensen zijn haar belangrijkste onderwerp, of tékens van mensen: bijvoorbeeld archeologie, de fiets van een dakloze of een achtergelaten paraplu. En hoewel zij zich al in 1988 bezighield met beeldmanipulatie, kiest ze voor de ongekunstelde vorm van de documentairefotografie.

Schilderen met de camera

Daarmee bewandelt ze opnieuw een weg die begin 2009 tegenovergesteld is aan de heersende opvatting over kunstfotografie: geënsceneerde, subtiel uitgelichte en veelal met photoshop bewerkte foto’s, waarbij de composities teruggrijpen op de oude meesters van de schilderkunst.
Anno maakt eigenzinnige composities en registreert de werkelijkheid vol stof, vuil, krassen, scheve horizonnen, handen die zomaar in beeld komen en veelal zonder een uitsnede van de opnames te maken. Vaak leidt dat tot schilderachtige ruigheid.

Intussen is het niet ondenkbaar dat ze in de toekomst opnieuw verschillende technieken zal gaan combineren. In sommige recente portretten verschijnen duidelijk zichtbaar de krassen van een tekenpen…

@ Sheila Böhmer, kunsthistoricus, februari 2009.

Curriculum

Opleidingen

1969 -1974 Academie voor Beeldende Kunsten Minerva, Groningen. Vrije afdeling. Specialisatie schilderen, (strip)tekenen en decors.

1988 Hogeschool voor Kunsten, Utrecht. Afdeling Beeld- en Mediatechnologie, gericht op beeldbewerking en computeranimaties.

1989-1992 Hogeschool voor Kunsten, Hilversum. Afdeling Audiovisuele Media. Specialisatie scenarioschrijven en regie voor documentairefilms.

1998 -2000 Educatieve Faculteit Amsterdam. Lesakte Tekenen.

Cursussen

2004 Grafisch Media Instituut, Amsterdam. Cursussen Photoshop.

1999 SKVR, Rotterdam. Didactiek voor AV- docenten,.

1992 en 1993 School voor Journalistiek, Utrecht. Post-HBO cursussen journalistiek schrijven,

1989 Internationale Documentairefestival, (IDFA) Amsterdam.

Workshop scenarioschrijven voor documentaires van de Russische Igor Itskov.

1987 VILM. Vooropleiding conservatorium Hilversum, lichte muziek .

Overige

Lid van NBF (Nederlandse Bond voor Fotojournalisten), KCB (Kunstenaars Centrum Bergen) en Stichting Pictoright

Tentoonstellingen sinds 2001 

Solotentoonstellingen 

2019: Blues en Poëzie, Installatie met geluid. SchoK, Schoorl

2017: Meneer Konijn en Mevrouw Sneeuw, Een ruimtelijke cartoon met een hoorspel. SchoK, Schoorl

2016, 2013: Open atelier, Tuitjenhorn

2015: Dijktoerisme, cartooneske installatie met fotocollage aan strand Camperduin, SchoK

2014: De Schoonheid van het Verval en Meneer Konijn 1. Twee installaties. SchoK, Schoorl

2012: Timeless people, foto-installatie met afgedankte computeronderdelen, SchoK, Schoorl

2011: Tekeningen, schilderijen en foto’s, Cinetol Amsterdam

2009: Open Ateliers De Pijp, Amsterdam

2009: Keep on Rocking! Treinstation Naarden - Bussum

2005: Africa in the Picture, Rialto, Amsterdam.

2003:   Afrikaanse portretten, multicultureel centrum RASA, Utrecht.

2001:  Reizen in Afrika, Spaarnestad FotoArchief, Haarlem

2001:  Water, bron van leven, in de verkeerskoker van de Oosterscheldekering Waterland Neeltje Jans, Zeeland.
 Deze grote tentoonstelling duurde een half jaar.

2001:  Asante Africa, Nijmeegs Volkenkundig Museum, Nijmegen

2001:  Asante Africa, Volkenkundig  Museum Gerardus van der  Leeuw, Groningen. 

De tentoonstellingen uit 2001 over mensen in Oost- en West Afrika zijn gesponsord door KODAK en gesubsidieerd door de NCDO, Mama Cash, de Provincie Zeeland afdeling Cultuur Spaarnestad FotoArchief.  
 

Groepstentoonstellingen

2018: De Mens, Museum Kranenburgh, KCB Bergen

2017: Kunstpresent, Museum Kranenburgh KCB Bergen

2017: Kunstroute Zijpe, Callantsoog

2017: Autonoom, Jubileum Tentoonstelling KCB, Museum Kranenburgh

2016: Het Wassende Water, korte film, Noord-Holland Biënnale, Museum Kranenburgh KCB

2016: Contrasten, foto’s, Museum Kranenburgh KCB

2016: Salon Nieuwe Leden, foto’s en zee-installatie Museum Kranenburgh KCB

2015: De Verschuiving, fototentoonstelling en boekje van 10 fotografen en 11 dichters. SchoK, Schoorl

2013: Kunstroute Zijpe, foto’s kerkje Burgerbrug

2011: Hoogst Persoonlijk, Galerie Josephine, Off-Fotofestival Naarden

2011: Fashion and Art for Charity, AAAmsterdam

2011: Dicht op de Huid, Fotoacademie Amsterdam, met Collectief Fotografenavond

2010: Winter in Amsterdam, Galerie Eduard Planting Fine Art Photographs, Amsterdam

2009: Affordable Arts Fair, Galerie Eduard Planting Fine Art Photographs

2009: De Jeugd van Tegenwoordig, Galerie Eduard Planting Fine Art Photographs, met o.a. Rineke Dijkstra, Reinier Gerritsen, Ann Leibowitz, Diane Arbus

2009: Open Art Fair Utrecht, Galerie Eduard Planting Fine Art Photographs, Amsterdam

2009: Het Nederland van de fotografenavond ABC Treehouse Gallery, Amsterdam

2007: Open ateliers De Pijp, Amsterdam

2007: Weer of geen weer, ABC Treehouse Gallery, Amsterdam

2006:  Music in the air, ABC Treehouse Gallery.

2005: Een dag in Amsterdam, ABC Treehouse Gallery.

2004: Water, ABC Treehouse Gallery.

2003: Tulip photo, ABC Treehouse Gallery.

2003:   Focus op fotografie, galerie Kessel, Laren.

2003:   Power of life, VU-ziekenhuis, Amsterdam.

2003:  Idem, Radboudziekenhuis, Nijmegen

2002:  Sterker na kanker, ABC Treehouse Gallery.

2002: Fotografenavondtentoonstelling, ABCTreehouse Gallery.

 
Tentoonstellingen tussen 1977 en 1985:

schilderijen, tekeningen, collages, driedimensionale objecten en video

Solotentoonstellingen

1985:  Galerie in Noord Holland huis, Alkmaar

1984: Artotheek Osdorp, Amsterdam. Bij de opening 1984, performance met vuur en geluid in theater 'De Meervaart'. Samen met musicus Harry de Wit maakte ze hiervoor een compositie van fabrieksgeluiden, pianosnaren, saxofoons, piepschuim, metalen platen en percussie-instrumenten.

1981: Containerkunst, Galerie Warmoesstraat 139, Amsterdam.

1979: Anno Exposeert, Shaffy Theater Amsterdam.

1977: Ontvangsthal GEB- gebouw, Groningen. 

Groepstentoonstellingen

1985: Videokunst, Bergense kunststichting, Bergen

1985: Zelfbeeldend, Pakhuis De Schottenburch, Amsterdam

1982: Beeldend kunstenaars tegen fascisme, Februaricollectief, Amsterdam.

1982: Kunstenaressen tegen kernwapens, Universiteit van Amsterdam.

1981:  Kitsch uit de Kunst, de Meervaart, Amsterdam

1980: Boa-Trix, Galerie Warmoesstraat 139, Amsterdam

1978: Expositie Eemsmond, reizende tentoonstelling over de vervuiling in het Eemsmondgebied, diverse lokaties Nederland, Duitsland. 

Opdrachten tussen 1973 en 1985

Decor opdrachten Waark, toneelstuk over Oost-Groningse strokartonindustrie, regie Annemarie Prins, (1973) en Micho’s hoop of droom, toneelstuk over Antillianen in Nederland, regie Ricardo Anagasti (1977).

Illustraties voor o.a. de tijdschriften Vinyl, Man, de Soldatenkrant.

Publicaties o.a. in het boek 'Vrede een kunst,' uitgeverij Sjaloom.

Stripverhalen o.a. vrouwen tegen kernwapens.  

Opdrachtgevers fotografie en journalistiek vanaf 1993 tot nu

human interest, kunst, reizen, ontwikkelingslanden.

2013: Gemeente Schagen, Foto’s voor entreeborden van Tuitjenhorn en buurtschap Kerkbuurt

2012: KM (Kunstenaars Materialen). Reportage Tattoo Museum Amsterdam

2011: De Volkskrant, qat in Jemen. Fotoreportage met tekst

2008: Algemeen Dagblad: tekst en foto’s “Weekend Sevilla.”

2005 / 2007: Het Parool: Fotoreportage Keti Koti en rockers.

2007: De Pers: Interview en foto.

2005 tot 2006: Straatjournaal: Redactie, artikelen en foto’s daklozenkrant voor Haarlem en Noord-Holland.

2000 / 2004: Contrast, multicultureel weekblad: Artikelen met foto’s, o.a. remigratie naar Suriname.

1999 tot 2003: AD/Magazine: Dubbelinterviews met bekende Nederlanders voor de rubriek “Vriendschap.” Artikelen over Suriname.

1998 tot 2003: Onze Wereld, (NOVIB): Recensies en interviews over beeldende kunst en film uit ontwikkelingslanden.

1994 tot 2004: Vice Versa, tijdschrift van de ontwikkelingsorganisatie SNV: Reportages en foto’s. O.a. media in West-Afrika, aids in Uganda, toerismebeleid in Tanzania, combinatie tussen traditionele en moderne geneeskunde in Afrika, besnijdenissen, conflictbeheersing in ontwikkelingslanden, stadsplanning in Addis Abeba, onderwijs, kunst en ontwikkelingssamenwerking. Serie reportages over ontwikkelingsprojecten in Guinee-Bissau.

1996 tot 2000: Afrika-redacteur Vice Versa.

1999: De Journalist: Artikel spraakgestuurde computers.

1998: Win-Win, bouwtijdschrift: Artikelen over architectuur en bouwprojecten.

1993 tot 1998: HP/De Tijd: Dubbelinterviews met kunstenaars, musici, schrijvers, filmmakers, acteurs voor de rubriek “Bloedverwanten.” Artikel over Shell in Nigeria n.a.v. de executie van de schrijver Ken Saro Wiwa; Het Poolse bruidje (co-productie met Annejet van der Zijl) en Vrouwenkust, reportage met foto’s over vrouwelijk sekstoerisme in Gambia.

1994 tot 1995: ANWB: Tekst en foto’s reisgids Oost- Afrika. (210 pagina's)

1994: De Groene Amsterdammer: Reportage vluchtelingenkampen in Tanzania van de Burundische Hutu- en etnisch gemengde Hutu-Tutsi vluchtelingen.

Voor meer informatie over deze artikelen: zie de website van de NVJ. Link: www.defreelancejournalist.nl

 

Langere reizen/verblijf buitenland

2008: Sevilla, Spanje. Photographer in Residence.

2001: Callosa D’Ensaría, Spanje. Artist in Residence, Fundación Cultural Knecht-Drenth.

2000: Paramaribo, Suriname (Latijns Amerika). Gastdocente kunstacademie (AHKCO), opdrachten AD/Magazine en Contrast.

1999: Gambia (Afrika).Reportage vrouwelijk sekstoerisme, HP/De Tijd.

1998: Guinee-Bissau en Gambia (Afrika). Foto’s en artikelen Vice Versa.

1994: Kenya, Tanzania en Uganda (Afrika). Schrijven en fotograferen reisgids ANWB, artikelen De Groene Amsterdammer en Vice Versa (ontwikkelingsorganisatie SNV.)

1983: Ivoorkust, Mali, Senegal en Gambia (Afrika)

1972: Kenya, Tanzania en Uganda (Afrika).

 

Film

Regie, scenario’s schrijven en research voor non-fictie films en televisieprogramma's.

2001: TV-Dits, uitwerken en research synopsis documentaire: “Het grote geluk.” Over het verschil tussen seksuele en reproductieve keuzevrijheid van vrouwen in ontwikkelingslanden en Europa.

1993: IKON en Groningse omroep OOG, prijs voor twee scenario’s over de provincie Groningen.

1993: Socutera, scenario en regie AVO-film (versie 5,1 en ½ min.) Interview met gehandicapte zangeres.

1992: Research en begeleiden figuranten speelfilm “De man in het raam,” regie Saskia Vredeveld.

1991: Socutera, scenario en regie AVO- film (versie 5,1 en ½ min.) Rock and Rolstoelband, Arnhem.

1991: AVO, Amersfoort. Scenario, regie en muziek voorlichtingsfilm “Gehandicapt en ook gewoon leven.” (20 min). Muziek uitgevoerd door bandleden “What Fun!”.

1990: Socutera, scenario en regie AVO-film (versie 5 en 1 min.)
Vergelijking val Berlijnse muur en de onneembare obstakels voor gehandicapten.

1990: VARA televisie, Research, productie en redactie programma Impact.

 

Boeken

1995: Reisgids Oost-Afrika (Kenya, Tanzania, Uganda).
Uitgeverij Koninklijke Nederlandse Toeristenbond
ANWB, Den Haag. ISBN: 90-18-00473-1

1974: Stripverhaal Jetje, een verhaaltje voor warhoofden.
Uitgeverij Xeno, Groningen. ISBN: 90-6208-007-3

 

Kunstdocente

2017, 2018, 2019: Cultuurcoach Museum Kranenburgh: Lessen Fotografie en Striptekenen op basisscholen in de gemeente Bergen

2017: Fotograferen aan het strand, Callantsoog

2015: Workshop Creatief Schrijven, Studio 37, Haarlem

2013-2011: Striptekenen, De Blauwe Schuit, Centrum voor Kunst en Cultuur, Hoorn

2010: Straatfotografie en Photoshop, aan fotografes van Women Photo Studio in Sana’a, Jemen

2002- 2003: Tekendocente, Sancta Maria Lyceum, Haarlem.

2000, 2001: Cursussen striptekenen, tekenen en schilderen voor kinderen.
De Meerse, centrum voor kunst en cultuur, Hoofddorp.

2000: Gastdocente schilderen, cartoontekenen en collages,
Academie voor Hoger Kunst en Cultuuronderwijs (AHKCO) Paramaribo, Suriname.